احساس تخلیه ناقص روده یا دفع ناکامل مدفوع به معنای این است که وقتی فرد به سرویس بهداشتی مراجعه میکند، یا دفع انجام نمی شود یا بعد از دفع همچنان احساس نیاز به دفع مدفوع دارد.
این مورد می تواند بسیار آزار دهنده و ناراحت کننده باشد. این مشکل باعث اختلال در روند زندگی عادی شده و باعث میشود، به طور مداوم نیاز به دفع مدفوع داشته باشید. در ادامه این بحث به بررسی علت ها و نحوه ی درمان دفع ناقص مدفوع می پردازیم:
تخلیه ناقص چیست؟
تخلیه ناقص یا احساس ناکامل بودن دفع مدفوع، احساسی است که نشان میدهد، اجابت مزاج کامل نشده است، حتی اگر انجام شده باشد. این علامت غیر طبیعی، معمولاً افراد مبتلا به یبوست مزمن (مکرر یا مداوم) یا اسهال مزمن را تحت تاثیر قرار می دهد.
یبوست مزمن و دفع مدفوع کوچک و سفت می تواند رکتوم، مقعد و روده بزرگ را بسیار حساس کند. همین امر می تواند در مورد اسهال مزمن، به خصوص زمانی که زور میزنید، نیز رخ دهد.
همچنین ممکن است، بیمار احساس انقباض غیر قابل کنترلی حتی در صورت عدم وجود مدفوع در مقعد داشته باشد.
حساسیت احشایی به افزایش حساسیت یا درد در اندام های داخلی یعنی روده بزرگ، راست روده و مقعد اشاره دارد. اختلال حرکت روده زمانی رخ می دهد که عضلات دستگاه گوارش به طور طبیعی کار نمی کنند، و این در توانایی روده برای دفع راحت مدفوع اختلال ایجاد می کند.
علائم دفع ناقص
احساس ناکامل بودن دفع، ممکن است با موارد زیر همراه شود:
- زور زدن برای دفع مدفوع
- استفاده از دست برای دفع مدفوع
- استفاده از شلنگ آب برای باز کردن مجرای مقعد
- تغییر شکل مدفوع، باریک شدن مدفوع یا تکه تکه شدن آن
- بی اختیاری در کنترل مدفوع
- احساس باقی ماندن مدفوع در مجرای مقعد
- تنسموس (زور پیچ)
- احساس برگشت مدفوع به بالا
- یبوست
علت اجابت مزاج ناقص چیست؟
احساس عدم دفع مدفوع میتواند در اثر مشکلات کف لگن ایجاد شود. کف لگن مجموعه ای از عضلات و رباط های است که وظیفه ی کنترل دفع مدفوع و فعالیت جنسی را بر عهده دارند. آسیب این عضله می تواند باعث اختلال در عملکرد صحیح این عضله گردد.
مهمترین علت تخلیه ناقص روده سندرم روده تحریک پذیر (IBS ) است. اما موارد دیگری نیز می توانند باعث ایجاد این شرایط شود. از دیگر علل این شرایط می توانیم به این موارد اشاره کنیم :
دفع ناهماهنگ (دیس سینرژیک)
هنگام دفع مدفوع عضلات شکم، لگن و اطراف مقعد باید به طور هماهنگ عمل کنند. در واقع عضله ی شکم منقبض و سفت میشود، از طرفی عضله ی مقعدی و لگن باید شل شود،تا مواد دفعی به بیرون رانده شود.
وقتی اختلال در این عملکرد به وجود آید، عضلات لگن به جای آنکه شل شوند، سفت میشوند و به این ترتیب در مسیر دفع انسداد ایجاد میشود. در این حالت ممکن است مدفوع باریک شود و یا فرد احساس ناکامل بودن دفع مدفوع داشته باشد.
پرولاپس داخلی رکتوم
در برخی از بیماران پرولاپس داخلی رکتوم علت احساس ناقص بودن دفع است. به طور کلی پرولاپس رکتوم به دو نوع داخلی و خارجی تقسیم میشود. در نوع خارجی پرولاپس یا کشیدگی روده از مقعد بیرون می زند. اما در نوع داخلی انتهای روده به سمت خود به داخل فرو میرود، و از مقعد بیرون نمی زند و هنگام دفع به بیمار احساس کامل بودن دفع را می دهد. از دیگر علائم این شرایط می توانیم به یبوست، بی‌اختیاری، دفع بلغم و … اشاره کنیم.
هموروئید یا بواسیر
بواسیر یا هموروئید برجستگی یا تورم سیاهرگ های کانال مقعدی هستند که شبیه به زائده ی گوشتی اضافه در مقعد یا خارج از آن به وجود می آیند. بواسیر داخلی بخشی از کانال رکتوم را اشغال می کند و باعث میشود فرد هنگام دفع مدفوع تصور کند که مدفوعی در رکتوم وجود داشته و دفع ناقص انجام شده است.
از دیگر علائم بواسیر می توان به درد، خارش و سوزش، خونریزی اشاره کنیم.
برای اطلاعات بیشتر در مورد بواسیر چیست به اینجا مراجعه کنید.
انسداد روده
انسداد روده یک عارضه شدید مقعدی است که فرایند طبیعی هضم را مسدود میکند. در این مورد حرکت روده مسدود شده و یا به طور کامل متوقف میشود. از علل احتمالی ایجاد این مشکل می توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- پیچ خوردگی روده ها
- تومور
- زخم پس از جراحی
- فتق
سندروم روده تحریک پذیر
این سندروم یک مشکل گوارشی مزمن است که باعث اختلال در عملکرد صحیح روده و اسهال و یبوست و ناراحتی های شکمی مزمن میشود. یکی از عوارض این بیماری احساس ناکامل بودن دفع مدفوع است.
از علائم سندروم روده تحریک پذیر می توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- درد معده
- یبوست مزمن
- اسهال مزمن
- نفخ
- ترشحات مخاطی مدفوع
- سردرد
- تهوع
- احساس خستگی
علت این بیماری مشخص نشده است، اما عواملی مثل استرس یا مصرف برخی از خوراکی ها می تواند باعث تحریک بیشتر روده ها شود.
بارداری
از آنجایی که بارداری می تواند سلامت جسمی را تحت تاثیر قرار دهد، می تواند عامل دفع ناقص نیز باشد. از علت های دفع ناقص در بارداری میتوانیم به این موارد اشاره کنیم:
- ترشح هورمون ها
- یبوست
- فشار شدید روده ها به علت رشد بچهها
- کاهش فعالیت های جسمانی
- تغییر در رژیم غذایی
مصرف برخی از داروها
مصرف برخی از داروها و مکمل ها می تواند باعث مشکل در دفع یا یا احساس ناکامل بودن دفع مدفوع شود. این داروها عبارتند از :
- آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم و کلسیم
- داروهای ضد تشنج
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم
- دیورتیک‌ها (ادرار آور)
- مصرف مکمل‌های آهن
- داروهایی که برای درمان بیماری پارکینسون به کار می روند
- مصرف مخدرها
- داروهای درمان اسپاسم عضلانی
- داروهای ضد افسردگی
فرو افتادن ناحیه پرینه
پرینه یا میان‌دوراه ناحیه ای است که مابین مقعد و واژن یا مجرای ادرار قرار دارد. وقتی این ناحیه دچار افتادگی میشود، عمل دفع با مشکل مواجه می شود و به فرد احساس ناکامل بودن دفع را میدهد.
از دیگر علل این مشکل می توانیم به این موارد اشاره کنیم :
- عدم مصرف فیبر کافی و یبوست
- زیاده روی در مصرف فست فود و عدم مصرف سبزیجات
- بی تحرکی
- به تاخیر انداختن دفع مدفوع
- عادت به زور زدن هنگام دفع مدفوع که باعث ایجاد مشکلاتی مثل افتادگی روده و پرینه میشود.
- کم آبی بدن
- کهولت سن
- تغییر در رژیم غذایی
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که هر یک از علائم این شرایط را تجربه کردید و یا هریک از علائم زیر را داشتید، لازم است، با پزشک در مورد درمان این بیماری مشورت نمایید.
- درد معده
- مشکل در دفع و یا نشت مدفوع مایع
- بی اختیاری در کنترل حرکات روده
- مدفوع چرب
- مدفوع سیاه یا سفت
- خونریزی از مقعد
- قادر نبودن به دفع گاز
- استفراغ
- کاهش وزن بی دلیل
تشخیص
برای تشخیص این مشکل پزشک از معاینه ساده مقعدی شروع می کند. در مراحل بعدی به منظور تشخیص علت این مشکل انجام آزمایشات دیگری مثل رکتوسیگموئیدوسکوپی را تجویز می نماید. این آزمایش به منظور مشاهده رکتوم و مقعد انجام میشود.
درمان دفع ناکامل مدفوع
برای درمان این شرایط، ممکن است پزشک مصرف دارو برای کمک به تخلیه روده‌ها را تجویز کند. همچنین ممکن است راهکارهایی برای مراقبت از خود در منزل را پیشنهاد کند. اما در هر حال باید برای پیدا کردن علت این شرایط و درمان های موثر با پزشک در این مورد مشورت نمایید. به طور مثال برای درمان افتادگی روده، پرینه و درمان بواسیر انجام جراحی الزامی است. اما بیماریهایی مثل سندروم روده تحریک پذیر درمان قطعی نداشته و فقط با رژیم غذایی می توان این بیماری را کنترل کرد.
داروهای تجویزی
تعدادی از داروها به طور مستقیم گیرنده های روده را هدف قرار می دهند و باعث افزایش مایعات در روده می شوند. از دیگر تاثیرات این دارو ها می توان به این موارد اشاره کرد:
- افزایش حجم مدفوع
- به کاهش درد شکم
- به کاهش دفعات مدفوع
- کاهش علائم IBS
این داروها بی خطر و قابل تحمل هستند و شایع ترین عارضه جانبی آن اسهال خفیف تا متوسط است. اگرچه داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای به طور خاص برای درمان IBS تایید نشده اند، اما تاثیرات مثبتی بر سیستم گوارشی دارند.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای به حفظ سطح سروتونین در روده کمک می کنند و التهاب را کاهش می دهد و حرکت روده را تقویت می کند. داروهای سه حلقه ای که معمولاً تجویز می شوند، عبارتند از:
- الاویل (آمی تریپتیلین)
- توفرانیل (ایمی پرامین)
- نورپرامین (دزیپرامین)
- آوانتیل (نورتریپتیلین)
خودمراقبتی
انجام راهکارهای زیر می تواند به شما در درمان این شرایط کمک نماید.
- مصرف فیبر محلول: برای این منظور به تدریج مصرف غذاهای غنی از فیبرهای محلول (اما نه فیبر نامحلول) را افزایش دهید، یا یک مکمل غنی از فیبر مثل پسیلیوم را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. غذاهای سرشار از فیبر محلول عبارتند از: موز، زغال اخته، کیوی، پرتقال، هویج، بادمجان، لوبیا سبز، بلغور جو دوسر، کدو سبز و سیب زمینی با پوست.
- نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در طول روز به نرم کردن مدفوع و دفع راحت تر کمک ویژه ای خواهد کرد.
- اجتناب از غذاهای کم فیبر و فست فودی
- افزایش فعالیت های بدنی
- جویدن کامل غذاها
- اجتناب نشستن به مدت طولانی
- اجتناب از زور زدن در توالت
اگر تغییرات بالا در رفع علائم موثر نباشند، ممکن است پزشک انجام موارد زیر را توصیه نماید.
- انجام تنقیه یا شستشوی کولون
- مصرف مکمل های فیبر
- درمان بیوفیدبک برای افزایش قدرت عضلات مقعد
- تنقیه با تزریق مایع به داخل مقعد
- انجام جراحی
- مصرف شیاف برای نرم کردن مدفوع